Invasiveness Risk Assessment of Non-Native Species of the Redbelly Tilapia (coptodon Zillii, Gervais 1848) in Shadegan Wetland Basin

سابقه و هدف: ورود گونه­­ های ماهی مهاجم دراکوسیستم ­های آبی، سبب بروز انواع اثرات منفی اکولوژیکی و اقتصادی-اجتماعی می ­­شود. اولین گام در تجزیه و تحلیل مخاطرات ناشی از گونه­ های غیر­بومی، شناسایی خطر است و بر این اساس ابزارهای متعددی برای شناسایی و ارزیابی خطرات تهاجمی گونه­­ های غیربومی به منظور پشتیبانی تصمیم گیرندگان در تجزیه و تحلیل خطر تهاجمی این گونه ­­ها ایجاد شده است. هدف این پژوهش ارزیابی قدرت تهاجمی گونه غیربومی تیلاپیای شکم قرمز (Coptodon zillii) در حوضه آبریز تالاب شادگان (حوضه‌های آبریز کارون بزرگ و جراحی) با استفاده از برخی از این ابزارها می ­باشد.مواد و روش‌ها: میزان ریسک گونه در پروتکل ارزیابی ریسک سه ملیتی، بر اساس نتایج حاصل از دو بخش «احتمال استقرار» و «پیامد استقرار» تعیین گردید. در سیستم اطلاعات لیست سیاه آلمان-­اتریش (GABLIS)، قدرت تهاجمی گونه با توجه به میزان پراکنش در محدوده مورد مطالعه ارزیابی شد. گونه غیربومی تیلاپیای شکم قرمز در مدل AS-ISK، با توجه به حد آستانه منطقه ارزیابی، غربال­گری گردید و با استفاده از روش Harmonia+، میزان تهاجم گونه بر اساس احتمال استقرار و گسترش گونه و اثرات زیست­­ محیطی ناشی از آن محاسبه شد. همچنین تطبیق اقلیمی گستره بومی گونه مذکور و محدوده مورد مطالعه، با سیستم کوپن گایگر انجام شد.نتایج و بحث: نتایج پژوهش حاکی از بالا بودن رتبه احتمال قرار گرفتن گونه در مسیر معرفی، پتانسیل ورود، پتانسیل استقرار، پتانسیل گسترش و احتمال تأثیرات اقتصادی و زیست­­ محیطی در محدوده مورد مطالعه، بر طبق ارزیابی ریسک سه ملیتی، می­­ باشد. نتایج پروتکل GABLIS، نشان داد که گونه غیربومی تیلاپیا شکم قرمز به طور گسترده در منطقه ارزیابی ریسک پراکنده شده است و در لیست سیاه و زیر لیست مدیریت (b3) قرار گرفت. در ارزیابی ریسکAS-ISK ، عدد ریسک 44 شد که از حد آستانه مدل برای محدوده مورد مطالعه که برابر 5/22 است، بالاتر می ­باشد. این عدد گویای آن است که این گونه از ریسک تهاجمی بالایی در این منطقه برخوردار است. امتیاز کلی ریسک در روش Harmonia+ که تابعی از امتیاز تهاجم و تأثیرات گونه می­­ باشد برای ­گونه تیلاپیا شکم قرمز ­بالا ارزیابی گردید. بر این اساس خطر استقرار و پراکندگی این گونه در محدوده مورد مطالعه زیاد بوده و تأثیرات زیست­­ محیطی آن قابل توجه است. همچنین مشابهت بخش زیادی از طبقات اقلیمی محدوده مورد مطالعه با زیستگاه بومی گونه، حاکی از تطابق بالای اقلیمی بین محدوده مذکور و گستره بومی تیلاپیا شکم قرمز می­ باشد.نتیجه ­گیری: با توجه به اثرات منفی روز­افزون گونه ­­های غیر­بومی بر روی گونه­­ های بومی و اکوسیستم ­­ها، ضرورت استفاده از ابزارهای ارزیابی خطر بیش از پیش احساس می ­­شود. با توجه به شواهد میدانی، روش‌های ارزیابی ریسک سه ملیتی (TRAG)، سیستم اطلاعات لیست سیاه آلمان-­اتریش، ­مدل AS-ISK و­Harmonia+ به خوبی توانستند میزان تهاجمی بودن گونه‌ غیربومی تیلاپیا شکم قرمز را در حوضه‌ آبریز تالاب شادگان نشان دهند. با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی ریسک و خطرات ناشی از این گونه به شدت توصیه می‌شود که اقدامات کنترلی و مدیریتی در سطح وسیع، با جدیت عملیاتی شود.