Teoretyczne podstawy wysokiej wrażliwości ‒ systematyczny przegląd literatury

Cel Celem artykułu jest usystematyzowanie wiedzy dotyczącej teoretycznych podstaw zagadnienia, które w wielu opracowaniach określane bywa mianem wysoka wrażliwość. Podstawą dla podjętych analiz jest koncepcja wrażliwości przetwarzania sensorycznego, mająca istotne znaczenie dla teoretycznego rozwoju zagadnienia wrażliwości środowiskowej. Koncepcja, ze względu na wartość aplikacyjną, wykorzystywana jest w stosowanych badaniach różnic indywidualnych wrażliwości na bodźce ze środowiska. Na jej bazie powstają narzędzia psychometryczne pozwalające na pomiar wrażliwości, rozumianej jako cecha fenotypowa u dorosłych i dzieci. Metoda W artykule przedstawiono badania jakościowe, które zostały przeprowadzone z wykorzystaniem systematycznego przeglądu literatury (PRISMA) w ramach prac projektu „High sensitivity ‒ innovative module in human sciences” (HSP) nr 2020-1-PL01-KA203-082261. Badanie prowadzono z wykorzystaniem baz: PubMed, ScienceDirect i Scopus. Wyniki W ramach przeglądu zidentyfikowano 821 artykułów zawierających słowa klucze „wrażliwość przetwarzania sensorycznego” LUB „osoba wysoko wrażliwa” ORAZ „teoria” LUB „podstawa teoretyczna”. Po usunięciu artykułów powtarzających się (n = 33) przeanalizowano tytuły i streszczenia. W następnym kroku, zgodnie z przyjętymi kryteriami wykluczenia, usunięto 705 artykułów, a po analizie pełnego tekstu wykluczono kolejne 74 artykuły. Ostatecznie w przeglądzie uwzględniono 12 artykułów. Konkluzje Uzyskane wyniki wskazują, że na gruncie prowadzonych w tym obszarze badań wymienia się trzy główne koncepcje: wrażliwości dyferencyjnej (tłumaczonej także jako podatność dyferencyjna ‒ ang. Differential Susceptibility), wrażliwości przetwarzania sensorycznego (ang. Sensory Processing Sensitivity) i biologicznej wrażliwość na środowisko (ang. Biological Sensitivity to Context). Badania dowodzą niezależność cechy wrażliwość przetwarzania sensorycznego od innych, takich jak neurotyzm czy intowersja. Koncepcja wrażliwości środowiskowej wykazuje wartość aplikacyjną, a w jej ramach opracowywane są narzędzia psychometryczne.